Tarım arazilerinin mülkiyet dağılımının ve arazi tasarruf biçiminin hisseli ve karmaşık bir yapıda olması, tarımsal alanların verimli olarak kullanılmasını engellemektedir. Küçük ve hisseli tarım arazilerinin varlığı, verasete iştirak ve benzeri nedenlerle tarım arazilerinin sahipleri tarafından giderek artan bir biçimde üretim dışında tutulmasına neden olmakta, bu durum da tarımsal üretime zarar vermektedir.

Ortalama tarım işletmesi büyüklüğü 2014 yılı için İngiltere'de 53.8, Fransa'da 52.1, Almanya'da 45.7, İspanya'da 23.8 hektarken Türkiye'de ise bu rakam 5.9 hektar büyüklüğündeydi. Bu durum 6537 sayılı Kanun’un genel gerekçesine de yansımış ve tarım arazilerinin bölünmesi ve miras yoluyla intikali konularında değişiklik yapılmasının en önemli gerekçesi olarak gösterilmiştir.

Bu durumun önüne geçmek amacıyla 15.05.2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6537 numaralı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanun’da değişiklikler yapılmıştır.

Bu kapsamda Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanun’u m.8’e göre tarım arazileri mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ve marjinal tarım arazileri olarak sınıflandırılacak ve asgari tarımsal arazi büyüklüğü, bölge ve yörelerin toplumsal, ekonomik, ekolojik ve teknik özellikleri gözetilerek Bakanlık tarafından belirlenecektir. Belirlenen asgari büyüklüğe erişmiş tarımsal araziler, bölünemez eşya niteliği kazanmış olacaktır. Bakanlık asgari tarımsal arazi büyüklüklerini günün koşullarına göre artırabilecektir.

Bu değişikliğe göre tarım arazileri Bakanlıkça belirlenen büyüklüklerin altında ifraz edilemeyecek, hisselendirilemeyecek, Hazine taşınmazlarının satış işlemleri hariç olmak üzere pay ve paydaş adedi artırılamayacaktır. Tarımsal arazilerin bu niteliği şerh konulmak üzere Bakanlık tarafından ilgili tapu müdürlüğüne de bildirilecektir.

2014 yılında 6537 sayılı Kanun ile getirilen listeye göre Trabzon’da sulu arazide 50 dekar(dönüm), kuru arazilerde 120 dekar, dikili arazide 10 dekar ve örtü altı arazilerde 3 dekar olarak yeterli gelirli tarımsal arazi büyüklüğü belirlenmiştir.

Ayrıca tarım arazilerinde; ifraz, hisselendirme, pay temliki, elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi, elbirliği mülkiyetinin devri, paylı mülkiyet olarak intikal, taksim ve vasıf değişikliği işlemleri de Bakanlığın izni ile yapılacaktır.

Kanun değişikliği ile getirilen en önemli değişiklik mirasa konu tarımsal arazilerde mülkiyetin devrinin esas alınmasıdır.

Mirasçılar arasında devir konusunda anlaşma sağlanması hâlinde, mülkiyeti devir işlemleri mirasın açılmasından itibaren bir yıl içinde tamamlanacaktır. Devir işlemlerinin bir yıl içinde tamamlanmaması durumunda mirasçılardan en az birisinin de dava açmaması hâlinde, Bakanlık 5403 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanması için mirasçılara üç ay süre verir. Verilen süre sonunda devir olmaması hâlinde, Bakanlık resen veya bildirim üzerine bu yerlerin istemde bulunan ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya devri, aksi hâlde üçüncü kişilere satılması için ilgili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir.

Bu kapsamda mirasa konu tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazinin mülkiyeti hakkında mirasçılar aşağıdaki dört şekilde hareket edebilir;

·        Bir mirasçıya veya yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerini karşılaması durumunda birden fazla mirasçıya devrini,

·        Mirasçıların tamamının miras payı oranında hissedarı oldukları Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları limited şirkete devrini,

·        Türk Medenî Kanununun maddelerine göre kuracakları aile malları ortaklığına veya kazanç paylı aile malları ortaklığına devrini,

·        Mülkiyetin üçüncü kişilere devrini, kararlaştırabilirler.

Mirasçılar arasında anlaşma sağlanamadığı takdirde, mirasçılardan her biri yetkili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu durumda sulh hukuk hâkimi tarımsal arazi veya yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin;

·        Kişisel yetenek ve durumları göz önünde tutulmak suretiyle tespit edilen ehil mirasçıya tarımsal gelir değeri üzerinden devrine, birden çok ehil mirasçının(nitelikleri Bakanlıkça çıkarılacak Yönetmelikle belirlenir.) bulunması hâlinde, öncelikle asgari geçimini bu yeter gelirli tarımsal arazilerden sağlayan mirasçıya, bunun bulunmaması hâlinde bu mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine, ehil mirasçı olmaması hâlinde, mirasçılar arasından en yüksek bedeli teklif eden mirasçıya devrine karar verir.

·        Birden fazla ehil mirasçı olması ve bu mirasçıların miras dışı tarımsal arazilere sahip olması durumunda, bu mirasçıların mevcut arazilerini yeter gelirli büyüklüğe ulaştırmak veya bu arazilerin ekonomik olarak işletilmesine katkı sağlamak amacıyla hâkim, tarım arazilerinin yeter gelir büyüklüğünü aramaksızın bu mirasçılara devrine karar verebilir.

·        Mirasa konu yeter gelirli tarımsal arazinin kendisine devrini talep eden mirasçı bulunmadığı takdirde, hâkim satışına karar verir. Bu suretle yapılacak satış sonucu elde edilen gelir, mirasçılara payları oranında paylaştırılır.

·        Yeter gelirli tarımsal araziler birden çok yeter geliri sağlayan tarımsal arazi büyüklüğüne bölünebiliyorsa, sulh hukuk hâkimi bunlardan her birinin mülkiyetinin, yukarıda belirtilen hükümler çerçevesinde mirasçılara ayrı ayrı devrine karar verebilir.

Yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin mirasçılar tarafından 1 yıllık sürede devredilmediğinin kamu kurum veya kuruluşları ile finans kurumları tarafından öğrenilmesi hâlinde, durum, bu kurum veya kuruluşlar tarafından derhâl Bakanlığa bildirilir. Bakanlık bu Kanun hükümlerinin uygulanması için mirasçılara üç ay süre verir. Verilen süre sonunda devir olmaması hâlinde, Bakanlık resen veya bildirim üzerine bu yerlerin istemde bulunan ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya devri, aksi hâlde üçüncü kişilere satılması için ilgili sulh hukuk mahkemesi nezdinde dava açabilir.

Netice itibariyle Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Hakkında Kanun’da 2014 yılında yapılan değişikliklerle, her bölgede Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca asgari tarımsal arazi büyüklüğü belirlenmesi esası getirilmiştir. Belirlenen bu büyüklüğün altında tarımsal araziler ifraz edilemeyecek ve pay/paydaş adedi arttırılamayacaktır. Trabzon’da sulu arazide 50 dekar(dönüm), kuru arazilerde 120 dekar, dikili arazide 10 dekar ve örtü altı arazilerde 3 dekar olarak yeterli gelirli tarımsal arazi büyüklüğü belirlenmiştir.

Kanun değişikliğinin getirdiği en büyük değişikliklerden biri de mirasa konu tarımsal arazilerde mülkiyet devrinin esas alınmasıdır. Böylelikle mirasa konu tarımsal arazi söz konusu olduğunda mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içerisinde mirasçıların aralarında anlaşarak bir kişiye tarım arazisini devretmesini, şartları sağlıyorsa aralarında birden fazla kişiye devretmelerini, ya da mirasçıların payları oranında ortak olacakları limited şirkete veya kurulacak aile malları ortaklığına ya da 3. kişiye devretmelerini aksi halde sulh hukuk mahkemesinde dava açmalarını öngörmektedir. Açılacak davada sulh hukuk hâkimi tarımsal araziyi talep eden ehil mirasçıya gelir değeri üzerinden verecektir. Ehil mirasçı yoksa mirasçılar arasında en yüksek teklifi verene devredecektir. Kendisine devrini isteyen mirasçı bulunmadığı takdirde hâkim 3. kişilere satışına karar verebilecektir. Yeter gelirli tarımsal arazi birden çok yeter geliri sağlayan tarımsal arazi büyüklüğüne bölünebiliyorsa, hâkim mirasçılara ayrı ayrı mülkiyet devrine de karar verebilecektir. Burada önemli husus mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içerisinde mirasçılar anlaşamaz veya dava açmazlarsa, Bakanlığın durumu öğrenmesi halinde mirasçılara 3 aylık süre kesin süre verecek olmasıdır. Bu süre zarfında da anlaşma sağlanamazsa Bakanlık re’sen sulh hukuk mahkemesinde dava açma yetkisine sahip olacaktır. Ayrıca belirtmek gerekir ki gerek mirasçılar tarafından gerekse Bakanlık tarafından sulh hukuk mahkemesinde 5403 sayılı Kanun kapsamında açılacak davalarda her türlü resim ve harçtan muafiyet söz konusudur.

Av. Mücahit TÜFEKÇİ